عناصر و ویژگی‌های محیطی پیرامون باغ‌های مظهرخانه‌ای، براساس مطالعۀ نمونه‌هایی از باغ‌های حکومتی و رسمی

باوجود مطالعات متعدد، تأثیر باغ و عوامل شکل‌دهندۀ آن بر محیط پیرامون، ممکن است به‌خوبی مطالعه نشده باشد. این عدم شناخت در کنار عوامل دیگر، همواره باعث شده است تا قلمرو باغ‌ها نادیده گرفته شود و در اثر توسعه‌های شهری در نواحی حومه‌ای و همچنین توسعۀ زیرساخت‌ها آسیب ببیند و فهم ما را از الگوهای بومیِ زیست فرو‌کاهد و حفاظت از نمونه‌های باقی‌مانده را نیز دشوار ‌کند. نمونه‌های پرشماری از باغ‌های حومه‌ای مرتبط با یک قنات، در مناطق کویری ایران و معمولاً در نواحی نزدیک‌تر به کوهپایه‌ها قابل شناسایی‌اند. این نوع از باغ‌های مرتبط با قنات و مظهرخانۀ آن تأثیر قابل توجهی بر محیط پیرامون خود داشته‎اند. به نظر می‎رسد رابطۀ این باغ‎ها با قنات و مظهرخانۀ آن و همچنین ارتباط این ترکیب با محیط پیرامون به پیدایش عناصر مشخصی در اطراف ‎آن‎ها منجر شده است که در نسبت با یکدیگر، بر گِرد باغ اصلی قرار دارند. بنابراین پرسش‎های اصلی پژوهش این است ‌که اجزاء و عناصر مورد نظر چه هستند و چگونه و با چه ساختاری با هم ترکیب شده‎اند. هدف این مقاله شناخت این عناصر و ویژگی‌هایی است که حاصل ترکیب عناصر یادشده در ساختاری مشخص‌اند. روش تحقیق، تفسیری تاریخی است و از راه بررسی میدانی و کتابخانه‎ایِ نمونه‎هایی از باغ‎های مرتبط با مظهرخانه میسر شده که کمتر در معرض تغییر و توسعه قرار گرفته‎ باشند و درعین‌حال منابع نوشتاری و تصویری نیز اطلاعات کافی از محیط آن‎ها در اختیار قرار می‌دهند. علاوه براین، باغ‌هایی در انجام تحقیق مدنظر بوده‌اند که همچون باغ‌های حکومتی عناصر و ترکیب‌های یادشده به‌طور مفصل‌تری پیرامون آنها به‌کار گرفته شده‌اند. جست‎وجو در محیط پیرامونی این باغ‎ها و تفسیر داده‎هایی که متون و تصاویر در اختیار می‎گذارند، نشان می‎دهد علاوه بر آن عناصر مشترک و مشابه شامل باغ اصلی، جلوخان، خیابان، بناهای مرتبط با آب و مجموعه‎ای از باغ‎ها و خانه‎باغ‎ها که پیرامون این نوع از باغ‎ها وجود دارد، ساختار شکل‎دهندة مشترکی نیز پیرامون آن‎ها قابل بازیابی است. این ساختارِ متکی بر آب قنات، زیست و زراعت پیرامون باغ را میسر کرده و آن را با نواحی دیگر پیوند داده است.